Van veel thuis naar de straat

Maarten woont tot zijn 23e in een klein dorp op het platteland in het oosten van Nederland. Het is een goede omgeving voor hem omdat er relatief weinig prikkels zijn. Als kind geeft Maarten zijn zakgeld uit aan Lego en Pokemonkaarten. Hij heeft geen gat in zijn hand, maar echt sparen voor iets groters doet hij ook niet. “In het dorp waar ik woonde waren ook geen winkels of plekken om geld uit te geven, daarom kwam ik ook niet echt in de verleiding.” Op de middelbare school geeft Maarten zijn geld vooral uit aan energy drinks en broodjes frikandel. Buiten schooltijd zit Maarten om gezondheidsredenen veel thuis waar hij zich vooral vermaakt met gamen. Als hij 16 is zorgt een nieuwe medische behandeling ervoor dat zijn gezondheidsklachten verminderen en hij meer buitenshuis kan zijn. Maarten wil ‘zijn jeugd inhalen’ en hangt veel op straat met wat hij nu ‘foute jongens’ zou noemen. Van hen leert hij drinken en roken. “Ik keek tegen die jongens op. Zo van: ik ben maar een klein jongetje en zij zijn heel groot en heel erg cool. Als ik die fles whisky betaal, dan willen zij met mij omgaan.”

School en werk

Maarten gaat naar de havo, waar hij een keer blijft zitten maar wel zijn diploma haalt. Daarna neemt hij een tussenjaar. Zowel in zijn schoolperiode als daarna heeft hij verschillende baantjes. Zolang hij controle heeft over zijn werkomgeving gaan die baantjes hem goed af. Hij werkt in een warenhuis waar hij meubels en andere grote spullen vanuit het magazijn klaarmaakt voor presentatie in de winkel. Daar is hij goed in en hij vindt het erg leuk. Maar hij moet er niet aan denken om te werken op de speelgoedafdeling met alle kleuren en drukte. In een pretpark werkt hij een tijd met veel plezier in de catering. “Ik stond vooral in een kiosk. Daar had ik echt mijn eigen plekje en zo vond ik klanten bedienen en dingen klaarmaken heel leuk. Maar ik heb ook weleens in het restaurant gestaan. Al die drukte kan ik totaal niet aan; de stress loopt dan heel hoog bij mij op. Ik ben daar een keer in tranen weggelopen.”

Drankgebruik en depressie

Maarten heeft al vanaf zijn kindertijd regelmatig sombere gevoelens. Regelmatig heeft hij depressieve periodes en vanaf zijn 12e voelt Maarten zich vaak zo slecht dat hij meerdere keren overweegt om een eind aan zijn leven te maken. Als hij eenmaal de drank ontdekt, blijkt dat een vlucht. Alcohol helpt hem zijn depressieve gevoelens te dempen.

Maarten praat met niemand over zijn negatieve gevoelens en gedachten tot hij rond zijn twintigste zó in de knoop zit dat hij alle moed bij elkaar verzamelt en hulp zoekt. Hij komt terecht bij een huisartsondersteuner die in het eerste gesprek al tot de conclusie komt dat hij in een ggz-kliniek moet worden opgenomen. Maarten schrikt zich rot; op zo’n manier werkt het niet voor hem. Hij wil niets meer met de ggz te maken hebben en ploetert zelf voort.

Hij begint aan een hbo-opleiding die hij na twee jaar moet stoppen omdat hij stijf staat van de stress. “Ik deed die opleiding terwijl ik met zoveel dingen in mijn hoofd zat. Ik ging steeds meer drinken en roken om het vol te houden. Maar dat werkt natuurlijk niet.” Dan gooit hij het roer om en gaat aan de andere kant van het land op kamers en werken. Het werk is simpel, hij verdient niet veel, maar het lukt redelijk. Ook daar houdt hij zich op de been met drank en sigaretten. Omdat die verslavingen veel geld kosten, is hij constant aan het puzzelen en rekenen hoe hij het ene gat met het andere kan vullen. Wel betaalt hij altijd op tijd de huur en andere rekeningen en zorgt ervoor dat hij te eten heeft, al is dat regelmatig blikvoer.

Vastlopen met studie en geldstress

Na een paar jaar werken gaat Maarten weer studeren om verder te komen in het leven. Dat gaat best goed totdat de afstudeerfase van zijn opleiding begint. Daarin valt alle studiestructuur weg en moet hij zelf een stageopdracht zoeken en uitwerken. Tot vijf keer toe vindt Maarten een bedrijf waar hij een stageopdracht mag uitvoeren maar loopt hij vast in het maken van een probleemanalyse. Hij wordt in rap tempo weer ernstig depressief. Hij drinkt veel en verliest zichzelf in uren gamen. Mede door de drank wordt hij ertoe verleid om steeds weer aankopen in die games te doen en komt hij in de schulden. Achteraf gezien heeft hij daar enorme spijt van. Tegelijkertijd vindt hij het ook heel erg dat dit soort online aankopen zó gemakkelijk zijn. “Als je een PayPal-account gebruikt, wordt het geld pas een paar dagen later afgeschreven. Dus kon ik allerlei in-game-aankopen later verrekenen met de studiefinanciering. Maar het is lucht dat je koopt. Het blijft binnen de game en wordt nooit meer geld.” Maarten zakt steeds verder weg. “Op een gegeven moment had ik gewoon moeite om naar de supermarkt te lopen. Het voelde alsof ik onderweg knock-out zou gaan.” Hij leent maximaal geld, staat continu rood en heeft altijd stress over geld. 

Vermoeden van autisme

Ten einde raad gaat Maarten toch weer naar de huisarts die hem doorverwijst naar een psycholoog. Maarten krijgt antidepressiva voorgeschreven maar voordat hij daaraan mag beginnen moet hij minstens twee weken geen alcohol drinken. Maarten heeft de kracht en motivatie om dat te doen en na die twee weken besluit hij zelf om de alcoholvrije periode te verlengen naar drie maanden. Ook dat lukt hem. De psycholoog begeleidt hem met cognitieve therapie, maar daar heeft Maarten niet echt baat bij. Pas als hij bij de specialistische ggz terechtkomt , herkent een psychiater een onderliggend patroon van autisme. “Toen die psychiater dat tegen me zei, dacht ik eerst: ‘Waar heb je het over?’. Mijn neefje heeft klassiek autisme, dus dat is het autisme dat ik kende. En ik kende de documentaire ‘Het beste voor Kees’. Het autisme dat ik heb, dat kende ik helemaal niet.

Toen ging de psychiater wat meer uitleggen en het klopte allemaal; dat was ík. Dat was zo’n enorme opluchting. Ik snapte nooit wat er met mij aan de hand was, waarom ik me zo voelde en gedroeg. Ik dacht soms zelfs dat ik gek aan het worden was. Nu begon ik te snappen waar mijn denkpatronen en mijn gedrag vandaan kwamen. En zag ik weer licht aan het eind van de tunnel.”

Diagnose en een goede afstudeerplek 

Maarten gaat een diagnosetraject in en krijgt begin 2021 de diagnose autisme. Hij volgt psycho-educatie en krijgt een casemanager. Helaas klikt het niet met de casemanager en de wachttijden voor trainingen die hij krijgt aangeboden zijn erg lang. Daarom besluit hij op een gegeven moment om uit dat traject te stappen. Bij zijn opleiding heeft Maarten een docent met wie hij het goed kan vinden. Als Maarten hem vertelt over zijn autisme, koppelt hij Maarten aan een passende organisatie waar hij zijn afstudeerproject kan doen en aan een gespreksgroep voor jongeren met autisme. Het blijkt een gouden greep. Maarten bloeit op door de gesprekken met anderen. De werkafspraken gaan uit van wat voor hém goed is, in plaats van wat gebruikelijk is. “Als ik op een dag wakker werd en ik voelde me niet goed, stuurde ik een berichtje dat ik thuis bleef die dag. Dan werden er geen vragen gesteld. Overal worden altijd vragen gesteld. Maar hier kon ik mezelf zijn, mezelf beter leren kennen en ontwikkelen.” De context maakt dat Maarten kan floreren en een prachtig afstudeerconcept ontwikkelt. Hij studeert af met prachtige cijfers.

Werkgever zet Maarten in zijn kracht

Maarten gaat op zoek naar een baan en vindt die bij een organisatie die net als zijn stageplek volledig accepteert dat hij op een andere manier dan gebruikelijk werkt. Hij werkt 40 uur per week, iets wat hij een paar jaar geleden ondenkbaar had gevonden. Op het werk is er een stilteruimte waar hij naartoe kan als hij behoefte heeft om even op te laden. Maarten wordt gewaardeerd op wat hij bijdraagt in plaats van bekritiseerd op het ‘anders’ zijn. “Als je mensen met autisme in hun kracht zet, heb je de beste mensen. Maar als je hen niet de juiste begeleiding geeft en de hele tijd bekritiseert, ja, dan worden ze depressief.”

Terugbetaling huurtoeslag voelt onterecht

Kortgeleden is Maarten met zijn vriendin verhuisd naar een woning waar ze van plan zijn voorlopig te blijven wonen. Ze hebben flink geïnvesteerd in nieuwe meubels en apparatuur. “Het is voor het eerst in lange tijd dat ik zoveel geld uitgeef in korte tijd. Maar nu is het niet aan een verslaving maar aan duurzame spullen. Dat is echt heel anders.” Maarten heeft goed grip op zijn inkomsten en uitgaven, ook al houdt hij het niet exact bij. Met zijn huidige inkomen is dat niet nodig. Toch blijven geldzaken altijd stressvol. Hij regelt zoveel mogelijk betalingen met een automatische incasso zodat hij zeker weet dat het goed gaat. 

Nu heeft hij vooral stress over eenmalige of onverwachte rekeningen, zoals het eigen risico van de ziektekostenverzekering. Of brieven en rekeningen die hij niet snapt, zoals een beslissing waarbij huurtoeslag wordt stopgezet en deels moet worden terugbetaald. “Ik had me heel goed voorbereid; ik had me al ingeschreven bij de nieuwe gemeente, aangegeven dat ik de huurtoeslag wilde stopzetten en dat soort dingen. Toen kreeg ik alsnog die rekening. Dan gaat er bij mij echt een knop om. Dan word ik boos tegen de persoon aan de Belastingtelefoon. Zoiets is echt niet leuk voor iemand met autisme, want je snapt het niet. Ik snap het nog steeds niet, maar ik moet het wel terugbetalen. En bij de tegemoetkomingen in de coronacrisis, toen had ik om allemaal onlogische redenen nergens recht op. Ik denk dat neurotypische mensen boos kunnen worden en het dan ook weer los kunnen laten. Ik kan dat niet. Ik blijf er altijd boos en gefrustreerd over. Want ik begrijp het gewoon niet.”

Positieve flow

Nog één laatste betaling en dan heeft Maarten de terugbetaling van de huurtoeslag afgerond. Hij staat al lang niet meer rood op zijn rekeningen. Zijn studieschuld is hij langzaam aan het afbetalen. Hij rookt al ruim 4 maanden niet meer en drinken doet hij alleen nog voor de gezelligheid. “En dan een lekker speciaal biertje om echt van te genieten in plaats van het allergoedkoopste bier in grote hoeveelheden. De kwaliteit van mijn leven is er de laatste twee jaar in alle opzichten enorm op vooruit gegaan.”

Tips voor andere jongvolwassenen met autisme

Heeft Maarten tips voor andere jongvolwassenen met autisme in relatie tot geldzaken? Achteraf gezien had Maarten zelf graag wat meer begeleiding gehad op dat gebied. Iemand die van tijd tot tijd had meegekeken of met wie hij het over geldzaken kon hebben. “Van huis uit gebeurde dat niet echt, maar dat wilde ik zelf ook niet. Het was wel fijn geweest als ik een goede vriend had gehad om mee te sparren.”

Verder raadt hij mensen vooral aan om naar plekken te gaan waar je andere mensen met autisme ontmoet. “Je leert gewoon het meest door dingen samen te doen, van anderen te horen hoe zij met dingen omgaan en herkenning te vinden. Ik ben het liefst op een fysieke plek met anderen samen. Maar soms werkt online ook wel, zeker als je het druk hebt.” Als Maartens’ eigen leven nog wat stabieler is, wil hij andere mensen met autisme op weg helpen. Maar nu nog even niet, eerst wil hij zich focussen op zijn eigen leven met alle nieuwe ontwikkelingen.

Denk jij aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Praten over zelfdoding helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113. Je kunt 24/7 en gratis bellen.

In overleg met de geïnterviewde zijn de naam en enkele andere gegevens in dit ervaringsverhaal gefingeerd.