Werken leidt ook tot rekenen

Eveline is recent afgestudeerd en nu op zoek naar een vaste baan in haar vakgebied. Ze woont in een zelfstandige unit in een studentenhuis waar ook gedeelde faciliteiten zijn. Naast haar school en studie heeft ze altijd veel gewerkt. Op dit moment heeft ze een baan met een nul-urencontract en kan ze zelf kiezen wanneer en hoeveel ze werkt. Dat zorgt ervoor dat ze de hele tijd aan het rekenen is. “Als ik nog een half uurtje extra werk, dan kan ik van het extra geld dat ik verdien weer hobbyspullen kopen.” Eveline verwacht dat een vaste baan meer rust geeft, omdat er dan iedere maand hetzelfde binnenkomt.

Regels geven houvast én zijn belastend

De regels die Eveline voor zichzelf ontwikkelt zijn aan de ene kant fijn: ze bieden houvast om keuzes te maken. Maar ze zijn ook belastend; in de supermarkt is ze bijvoorbeeld de hele tijd met zichzelf aan het onderhandelen. Groenten en fruit die ze lekker vindt zijn duurder dan haar grensbedrag. Dus worden het vaak wortelen en bananen. De regel geldt specifiek voor het avondeten, voor tussendoortjes is er geen regel. Zeker als ze honger heeft tijdens het boodschappen doen, koopt ze impulsief koeken, chocola of luxe brood. “Die grens van € 1,- per dag is ook niet gebaseerd op wat ik aan eten kán uitgeven. Het is gewoon een regel die ik heb. Nu is die regel extra lastig omdat de prijzen zo omhoog gaan. Mijn regel verandert niet zomaar mee dus dat geeft stress. Inmiddels heb ik mijn budget voor eten toch maar wat verruimd.”

Niet alleen zuinig met eten kopen

Met vaste lasten, belastingen en andere rekeningen heeft Eveline niet zoveel moeite. Die horen er gewoon bij en daar houdt ze ook rekening mee. Wel stressvol zijn alle kosten waarvoor geen standaardbedragen zijn zoals bijvoorbeeld kleding kopen, een abonnement afsluiten of OV-reizen maken. “Bij kleding schrik ik altijd van de prijs. Tegelijkertijd wil ik wel kleding van goede kwaliteit kopen. Soms vraag ik me af of ik het mezelf ook wel gun om in een blouse van € 40,- te lopen.” 

Voor haar telefoon gebruikte Eveline lange tijd prepaidkaarten. “Met een kaart van € 10,- deed ik dan meer dan een jaar. En toch was dat niet fijn omdat het daarmee geen vast bedrag is. Ik moest alsnog over elk sms’je of belletje nadenken, omdat dat dan extra kost.” In overleg met een therapeut besluit Eveline een telefoonabonnement te nemen. “Ik heb daar lang tegenaan gehikt. Het was echt een stap om zo’n verplichting van € 8,- per maand aan te gaan.”

Als Eveline ergens heen gaat, kijkt ze altijd eerst of ze kan fietsen. Als ze toch het OV moet nemen, pakt ze liever de trein dan een bus of een metro. Want met de trein krijgt ze dalurenkorting.

Sociale conventies en persoonlijke voorkeuren

Ook in sociale situaties spelen geldzaken vaak een rol. Met vriendinnen spreekt Eveline het liefste thuis af. Als er mensen komen eten vindt ze het geen probleem om wat meer aan eten uit te geven. Maar een kop thee in een cafeetje vindt ze het geld niet waard. Soms zou ze daar wel wat losser in willen zijn. Aan de andere kant is een horecazaak qua prikkels voor haar zo onrustig dat ze daar toch niet te lang wil zitten. 

Cadeaus zijn voor Eveline ook altijd een gedoe. “Toen ik als kind zakgeld kreeg, had ik bepaald dat ik aan cadeautjes voor mijn familie € 5,- zou uitgeven. Maar nu ik meer te besteden heb vind ik dat een stuk lastiger. Ik probeer altijd in te schatten hoeveel iemand anders mij heeft gegeven. Dat gebruik ik dan maar als maatstaf om terug te geven. Maar dat vind ik niet altijd prettig omdat het natte vingerwerk is en ik niet weet of ik het, sociaal en financieel, dan goed doe.”

Afwegingen tussen duurzaam en prijsbewust

Eveline wil steeds meer duurzame spullen kopen. Maar goedkoop blijft ook een belangrijke waarde. Duurzame spullen zijn meestal duurder en dan heeft Eveline dus een waardeconflict. “Ik ben nu bijvoorbeeld aan het uitrekenen hoe lang ik met een fles shampoo doe en wat die kost. Dat vergelijk ik dan met een duurzaam shampoozeepblok. Best lastig om dat soort vergelijkingen te maken.”

Bonnetjes verzamelen 

Vanaf het moment dat Eveline zelfstandig gaat wonen bewaart ze al haar kassabonnen. “Dat doe ik nu al drie jaar. Ik heb dus honderden bonnetjes verzameld waar ik niks mee doe. Het heeft weinig zin, maar ik kan er niet mee stoppen. Ik word gespannen als ik een bonnetje vergeet te vragen bij de kassa.”

In het begin verwerkt Eveline haar bonnetjes allemaal in een Excelbestand. Ze houdt daarin de kosten van haar avondeten per dag bij en een gedetailleerd overzicht van alle andere kosten. “Ik was daar iedere avond mee bezig. Op een gegeven moment zorgde ik ervoor dat de porties van mijn avondmaaltijden zó groot waren dat de kosten per maaltijd onder de € 1,- bleven. Na een tijdje dacht ik “Dit is niet oké.” Toen heb ik dat overzicht in één keer weggegooid. Dat was wel eng; ik was de controle kwijt. De eerste maanden daarna ging ik alsnog in mijn hoofd alles doorrekenen. Langzaam werd dat iets minder. Maar er blijven wel regels bestaan. Voor eten geldt: regel 1 – 250 gram groenten per dag, regel 2 – goedkoop.” Eveline houdt nog steeds een Excelbestand bij maar nu met minder details.

Zuinig zijn: lust of last

Al heel haar leven krijgt Eveline te horen dat ze te zuinig is. Zowel haar ouders als vrienden maken daar soms een opmerking over. “Dat klinkt dan ook echt wel negatief: kennelijk is zo zuinig zijn niet goed.” Maar tegelijkertijd levert de manier waarop ze met geld omgaat Eveline ook veel op. Ze heeft geen studielening en een goed gevulde spaarrekening. “Ik zie soms andere mensen die weinig geld hebben toch veel uitgeven. Daar vind ik dan ook wat van. Ik zou misschien soms wat makkelijker willen zijn met geld uitgeven, maar anderen kunnen leren om zich wat zuiniger te zijn.”

Eveline wil haar spaargeld gaan gebruiken voor een eigen woning. Daarvoor wil ze dan ook wat mooie dingen kopen zoals een grote plant en meubels. Zo’n vooruitzicht maakt sparen leuk. Aan de andere kant vindt ze geld uitgeven ook gewoon een beetje eng. “Het geeft controle om het níet uit te geven en te sparen voor later. Ik denk er ook wel veel over of het allemaal wel goed komt in de toekomst. Ook financieel. Er kan bijvoorbeeld zomaar weer een bankencrisis komen en dan ben je misschien wel alles kwijt.”

Geen script voor onverwachte situaties

Pas geleden was Eveline op vakantie in Oost-Europa met haar ouders, zusjes en broertje. Ze gingen met twee taxi’s ergens naartoe en Eveline zat met haar zusjes in één taxi. Haar ouders hadden vooraf met het taxibedrijf de prijs afgesproken. “De taxichauffeur zei aan het begin van de rit dat het een wat duurdere taxi was. Hij had een vaag verhaal dat de taxi uit een ander gebied kwam ofzo. Ik zei dat het goed was en appte daarna met m'n ouders dat het duurder werd. Die zeiden dat het oké was. Aangekomen op de bestemming vroeg de taxichauffeur nóg meer geld. Zoveel geld had ik niet bij me, dus we moesten zelfs omrijden langs een bank. Ergens wist ik dat hij me oplichtte, maar ik heb het toch maar betaald. Ik wist niet hoe ik moest handelen; ik heb hier geen script voor.”

Relatie met autisme

Eveline kreeg twee jaar geleden een autismediagnose. In de voorgaande jaren had ze vaker begeleiding van een psycholoog en ook werd al eerder aan autisme gedacht. Op een gegeven moment gaf Eveline zelf aan dat ze het gewoon wilde weten en is ze een diagnosetraject ingegaan.

Eveline denkt dat de manier waarop ze met geld omgaat wel iets te maken heeft met haar autisme. “Het is denk ik een manier is om grip te hebben. Rigide regels geven me op een bepaalde manier duidelijkheid. Ook creëer ik met regels een soort rituelen. Als een regel overtreden wordt, dan geeft dat juist spanning.” Ook de ervaring voor bepaalde situaties ‘geen script te hebben’ herkent ze in zichzelf als een kenmerk van haar autisme.

In overleg met de geïnterviewde zijn de naam en enkele andere gegevens in dit ervaringsverhaal gefingeerd.